Manastir Gradac

Manastir Gradac 

Manastir Gradac se nalazi na uzdignutoj zaravni iznad Gradačke reke, na obodu šumovitih padina Golije. Udaljen je 21 kilometar severozapadno od Raške i 12,5 kilometara zapadno od Brvenika i Ibarskog puta. Građen je između 1277. i 1282. godine, kao ktitorska zadužbina srpske kraljice Jelene Anžujske. Iako je ovde sahranjena 1314. godine, kraljičinim moštima se vremenom izgubio trag. Prema nekim navodima, politički motivisani arheolozi Zavoda za zaštitu spomenika kulture Jugoslavije su sedamdesetih godina 20. veka namerno razbacali mošti Jelene Anžujske po manastirskoj porti, koje su monahinje kasnije skupile i sahranile ispod poda crkve. Nesvakidašnji spoj arhitektonskih tekovina raške škole i gotike čini crkvu manastira Gradac jedinstvenom u Srbiji.

Od 1979. godine ova zadužbina Nemanjića predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja. Igumanija manastira je mati Nina (Đurđević), a paroh otac Nikola (Ćurčić).

Bogorodičina crkva je jednobrodna građevina raške škole, sa pripratom, bočnim kapelama, naosom, pevnicom i trodelnim oltarskim prostorom. Materijali korišćeni u gradnji bili su siga, beli malter i mermer. Glavni portal na ulazu u crkvu, sa prelomljenim lukovima, predstavlja najupečatljiviji detalj gotičkog stila.

U prostranom naosu crkve nalazi se skrivnica, koja je danas prazna i zatvorena daskom. Tu su još i dva ktitorska sarkofaga — prvi, dvojni, izrađen je i ukrašen u skladu sa nemanjićkim ktitorskim grobnicama, verovatno za kraljevski par, a drugi manji, opet za pripadnika plemstva. Danas su oba prazna, budući da je kralj Uroš sahranjen u svojoj zadužbini, manastiru Sopoćani. Kupola ima osmougaonu osnovu sa osam velikih prozora, zbog čega je gradačka crkva jedan od najbolje osvetljenih srpskih srednjovekovnih hramova.

Sve freske Bogorodičine crkve su danas oštećene. Najbolje očuvana je freska Blagovesti, u lineti na ulazu u hram. U priprati su sačuvane neke scene iz Bogorodičinog života: Anina molitva u vrtu, Susret Joakima i Ane, Rođenje Bogorodice i Milovanje, Odbijanje darova, Blagoslov sveštenika i Vavedenje.

Na severnom zidu naosa oslikano je Uspenje Presvete Bogorodice, na južnom Rođenje i detinjstvo Hristovo, a na istočnom još jednom Blagovesti. Na jugozapadnom zidu su oslikani osnivači manastira, zatim kralj Dragutin i kraljica Katalina, a sve ih pred Bogom zastupaju Bogorodica i kralj Stefan Prvovenčani.

Zajednica u Gradcu poznata je po raznovrsnim delatnostima koje upotpunjuju monaški život. Monahinje, koje su i akademski slikari, osnovale su ikonopisačku i tkačku radionicu, a bave se i freskopisom, pčelarstvom, baštovanstvom i drugim aktivnostima.