Muzej vazduhoplovstva

Posetiocima koji prilaze pristanišnoj zgradi aerodroma "Nikola Tesla", uvek privuče pažnju veliko okruglo zdanje sa staklenom fasadom koja podseća na "čudnu vanzemaljsku pečurku" izraslu usred izbrazdanih sremačkih njiva. Oko pečurke raspoređeni su brojni vojni i civilni avioni, radari i druga čuda vazduhoplovne tehnike, što vas uveri da ste se našli pred Muzejom vazduhoplovstva, za koji je objavljeno da tokom ove godine obeležava pedeset godina od svog osnivanja.

U hronici ove već vremešne institucije može se pročitati da je na inicijativu grupe entuzijasta osnovana februara 1957. godine pri Komandi ratnog vazduhoplovstva u Zemunu, da je prvu izložbu otvorila maja 1960. na starom beogradskom aerodromu, a da su se u akciju njenog izrastanja ubrzo uključile i domaće civilne vazduhoplovne institucije i preduzeća. Krajem šezdesetih godina, svi zajedno su doneli odluku da izgrade novu modernu zgradu za Muzej na međunarodnom aerodromu "Beograd" kod Surčina. Izgradnja velikog i složenog objekta, površine od preko 10.700 metara kvadratnih, otpočela je polovinom sedamdesetih godina, ali usled brojnih tehničkih i materijalnih poteškoća, trajala je duže nego što je to bilo planirano.

Izgradnja Muzeja privedena je kraju tek 1988. kada je otpočelo i postavljanje prve stalne izložbe, koja je svečano otvorena za javnost 21. maja 1989. godine.

Iste godine, arhitekta Ivan Štraus iz Sarajeva dobio je za projekat zgrade i kompleksa Muzeja prestižnu jugoslovensku nagradu za arhitekturu koju je dodeljivao dnevni list "Borba". Od tada, stalna izložbena postavka Muzeja vazduhoplovstva privlači pažnju velikog broja domaćih i stranih posetilaca, što je ubraja među najpopularnije i najposećenije u Srbiji.

Šta je to što posetioce dovodi u izložbene dvorane Muzeja? Ankete pokazuju da su to pored modernog zdanja i velika vrednost i raznovrsnost izloženih originalnih letelica, aviomotora, vazduhoplovnog naoružanja, maketa, ali i brojni eksponati i dokumentacija koji na uverljiv način svedoče o razvoju nacionalnog i svetskog vazduhoplovstva tokom dvadesetog veka.

Već na ulazu u glavnu izložbenu etažu posetioce sačekuje avion arhaičnog izgleda koji je krajem 1909. i početkom 1910. godine konstruisao i izgradio pionir vazduhoplovstva Subotičanin Ivan Sarić.

Pažnju zatim privlači dvokrilni lovac "njepor" kojim su srpski piloti leteli na Solunskom frontu 1916-1918, i niz nemačkih, engleskih, ruskih školskih i izviđačkih aviona, okačenih o tavanicu koji svedoče o razvoju vazduhoplovne tehnike u vremenu između dva svetska rata. Stručnjaci, međutim, smatraju da najveću vrednost kolekcije Muzeja predstavlja zbirka izloženih lovaca i lovaca-bombardera među kojima se nalaze primerci nemačkog "meseršmita ME-109", engleskih harikena i spitfajera, ruskih jakovljeva JAK-3 i iljušina IL-2, i američkog B-47 tanderbolta. Njima treba pridodati i nemački fokevulf 190, ruski JAK-9P i jedini u svetu sačuvani primerak italijanskog lovca "Fiat G-50", koji se sada nalaze u depoima Muzeja.

Svi ovi avioni imali su ključnu ulogu u sudbonosnim bitkama vođenim u Evropi, Africi i Aziji, ali su ratovali i u sastavu jugoslovenskih borbenih jedinica.

Nastavljajući obilazak izložbe, posetioci se susreću i sa više poznatih tipova aviona i helikoptera proizvedenih od pedesetih do osamdesetih godina prošlog veka, ali interesantnosti završnog dela izložbe letelica posebno doprinose prikazani delovi "nevidljivog" američkog bombardera F-117 i lovca F-16, kao i bespilotnih letelica oborenih u ratu 1999. godine.

Za istoriju nacionalnog vazduhoplovstva i domaće vazduhoplovne industrije poseban značaj imaju sačuvani i delimično izloženi primerci aviona i jedrilica domaće konstrukcije. Pored već pomenutih aviona Ivana Sarića i školskog "Fizira" posetioci mogu razgledati i školski "aero-2" proizveden u "Ikarusu" 1948, zatim prelazne "213" i "522", lovac "C-49 C", poljoprivrednu "utvu 65" kao i eksperimentalne klipne i mlazne avione konstrukcije pukovnika Bešlina.

U središnjem delu izložbe prikazani su domaći mlazni avioni "galeb", "jastreb" i "orao", konstruisani u Vazduhoplovno tehničkom institutu u Žarkovu, proizvođeni u fabrikama "Soko" i "Utva", koji su se pročuli na međunarodnim izložbama i aeromitinzima. U prostoru iznad aviona prikazano je i više domaćih jedrilica, kojima su obučavani piloti jedriličari ali i postizani brojni domaći i svetski rekordi u vazduhoplovnom jedriličarstvu.